Երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմը, որը տևեց սեպտեմբերի 27-ից նոյեմբերի 10-ը, գործնականում չեղյալ հայտարարեց տարածաշրջանում գրեթե 30 տարի գոյություն ունեցող քվո կարգավիճակը, արյունոտ էր: Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի տվյալների համաձայն՝ զոհվել է շուրջ 2400 հայ զինծառայող, ևս մի քանի հարյուր անհայտ կորած է համարվում: Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտպանության նախարարությունը հրապարակել է 1434 զոհված զինծառայողների անուններով ցուցակներ: Քաղաքացիների շրջանում սպանվածների թիվը, ըստ Ղարաբաղի իշխանությունների, 49 մարդ էր, ևս 157-ը վիրավորվել էին: Պատերազմն այնքան տարօրինակ էր թվում, որ ստեղծվում էր այնպիսի տպավորություն, որ մենք ինչ-ոչ բան չգիտենք, որ պատերազմը «պայմանագրային է»: Այս մասին խոսվում է ռուսական հեղինակավոր «Царьград» վերլուծական կենտրոնի հոդվածում։
Մի շարք հանգամանքներ փաստում են դա: Երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմի հիմնական երեք տարօրինակությունները Նախ `Հայաստանում իրական զորահավաք չի իրականացվել, և լիարժեք և լավ պատրաստված զորամասերը չեն տեղափոխվել հակամարտության տարածք: Հիմնականում կռվում էին 18-20 տարեկան տղաները և վերջին պատերազմի վետերանները, որոնց ուղարկել էին մահվան ճիրանները առանց անհրաժեշտ հերթափոխի և ամրապնդման:
Երկրորդ հերթին՝ ՀՀ իշխանությունները նախապես միջոցներ չեն ձեռնարկել այս պատերազմի հիմնական զենքերի `Թուրքիայի և Իսրայելի անօդաչու թռչող սարքերի դեմ, որոնք իրենց արդյունավետությունն ապացուցել են Սիրիայում և Լիբիայում: Հենց դրանք հանդիսացան հայերի պարտության և հազարավոր զոհերի պատճառը: Վարչապետ Փաշինյանը հրաժարվեց ռուսական զենք ձեռք բերել անօդաչու թռչող սարքերի դեմ պայքարի համար դրա ենթադրվող անարդյունավետության պատրվակով: Հայաստանի իշխանությունները նույնիսկ վաղ հայտնաբերման տեղորոշիչներ չեն վերաբաշխել Ղարաբաղ անօդաչու թռչող սարքերի սպառնալիքներն ավելի լավ կանխելու համար: Հայաստանը գործնականում չկիրառեց իր ավիացիան, այդ թվում ժամանակակից Սու - 30 ՍՄ կործանիչները, որոնց համար, զենք չի գնվել ...
Երրորդ հերթին՝ Ղարաբաղում գործող հայկական ուժերը, որոնք գերազանցում էին ԽՍՀՄ մեծ հաշվով մեկ շնչի հաշվով մարշալների և գեներալների քանակով, ցույց տվեցին ամբողջական ռազմավարական և մարտավարական անօգնականություն, ինչը խիստ կասկածելի է: Ստեղծվել էր լիարժեք տպավորություն, որ հենց Ղարաբաղի հարավը և հարակից ադրբեջանական շրջանները, որոնք գտնվում էին հայկական վերահսկողության տակ, առաջին հերթին պետք է հանձնվեին: Ղարաբաղում գտնվող առանցքային քաղաք՝ Շուշին, որը հատկապես կարևոր է երկու հակամարտող կողմերի համար, հայերի կողմից հանձնվեց թույլ ադրբեջանական խմբավորմանն առանց կռվի, և Փաշինյանը կամ հիմարաբար, կամ միտումնավոր բաց թողեց այն պահը, երբ Ղարաբաղի այդ գերակշռող քաղաքը կարող էր մնալ հայկական կողմի վերահսկողության տակ պատերազմից հետո: Հենց այս հանգամանքը շատ զարմացրեց միջնորդի դերում հանդիսացող Վլադիմիր Պուտինին, ով օգնության ձեռք մեկնեց, որպեսզի փրկի Ղարաբաղի հայերին ավելի մեծ կորուստներից: Ո՞վ է մեղավոր:
Կարելի է հիշել և թվարկել երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմի տարօրինակ այլ առանձնահատկությունները, որոնց հետ համակարծիք է հայերի մեծամասնությունը. խոսքը գնում է ազգային դավաճանության մասին, առկա Հայաստանի իշխանության ցանկության մասին արագ «լուծում տալ» Ղարաբաղյան հարցին, հանձնել ադրբեջանական տարածքները, որպեսզի լավ կապեր հաստատել Արևմուտքի հետ, ստանալ արևմտյան ներդրումներ երկրի համար և «ժամանակակից արժեքներ» և այլն: Դրա համար շատերը մեղադրում են բացառապես ամերիկացի «բարերար» -գլոբալիստ Ջորջ Սորոսի՝ Փաշինյանի երկարամյա հովանավորյալին, ով, երբ ընդդիմության ներկայացուցիչ էր, չէր թաքցնում, որ Ղարաբաղը պետք է հանձնվի և մոռացվի: Եվ այդ ժամանակ արևմտյան բիզնեսը շտապելու էր Հայաստան, խողովակաշարերը կանցնեին երկրով, և փող աշխատելու հնարավորություն կստեղծվեր նույնիսկ հարևան Ադրբեջանի շնորհիվ: Հենց դրանով էր, որ ԱՄՆ պետքարտուղարի այն ժամանակվա տեղակալ Սթրոբ Թալբոթը գայթակղեց Հայաստանի առաջին նախագահ Լեվոն Տեր-Պետրոսյանին: Այնուամենայնիվ, այն ժամանակվա հայկական վերնախավին չհաջողվեց «հանձնել» Ղարաբաղը 1990-ականների վերջին: Բայց երկրորդ փորձը հենց մեր աչքի առաջ պսակվեց հաջողությամբ: Թերևս պատճառն այնն է, որ Փաշինյանը երկրի բարձրագույն ղեկավարության միակ արևմտամետ գործիչը չէր: Պաշտոնական լիազորություններով Փաշինյանին զիջող մեկ այլ նման գործիչ է հանդիսանում նախագահ՝ Արմեն Սարգսյանը, ով հայտարարեց, որ ԶԼՄ-ից է իմացել Ղարաբաղի վերաբերյալ համաձայնագրի մասին, որ նա չի մասնակցել որևէ քննարկման, նրա հետ ոչինչ չի համաձայնեցվել:
Ի՞նչ կապ ունի Anglo Asian Mining
Սա նախագահի վարկածն է, որը, ի դեպ, երեք անգամ եղել է Բրիտանիայում Հայաստանի դեսպանը, ունեցել է (և, ինչպես ասում են նրա հայ քննադատները, դեռ ունի) Բրիտանիայի քաղաքացիություն և մասնաբաժին Ադրբեջանի գազի և նավթի ենթակառուցվածքներում: Հետևաբար զարմանալի չէ, որ այս տարվա սեպտեմբերին Սարգսյանը հանդիպեց Միացյալ Թագավորության Եվրոպական հարևանության և Ամերիկայի հարցերով մշտական նախարար Ուենդի Մորթոնի հետ: Գուցե դա արարողակարգային իրադարձություն էր, երբեմն Մորթոնը հանդիպում է նաև ռուս պաշտոնյաների հետ: Սակայն Սարգսյանի հետ նրա հանդիպումից հետո Ադրբեջանը սկսեց ռազմական գործողություններ: Եվ մինչ դրանց ավարտը ՝ հոկտեմբերի 27-ին, հայտնվեց Anglo Asia Mining-ի մամուլի հաղորդագրությունը: Հայտարարվեց, որ նա պատրաստվում է աշխատանքներ սկսել Ղարաբաղի հարավում գտնվող ոսկու որոնման և արդյունահանման ուղղությամբ, որը ադրբեջանական բանակը գրավեց հակամարտության ընթացքում: Ադրբեջանի էկոլոգիայի և բնական պաշարների նախարարությունը հայտարարել է, որ Զանգելանի շրջանը, որտեղ գտնվում է Վեդժնալի հրապարակը, անցել է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ: Ապահով լինելուն պես ընկերությունն անմիջապես նախատեսում է սկսել աշխատանքը, - հայտնում է Anglo Asian Mining-ը:
Խոսքը 300 քառակուսի կիլոմետր տարածքի մասին է, որը գործնականում առանց կռվի հանձնվեց Ադրբեջանին և գտնվում է նախկին «բուֆերային գոտու» հարավում ՝ Հայաստանի սահմանին հարող տարածքում: Anglo Asian Mining ընկերության տեղեկատվությունը դժգոհություն առաջացրեց «Մեծ Բրիտանիայի Հայ Դատի հանձնախմբի (ANC UK) մոտ: Ցավալի է, որ լոնդոնյան ֆոնդային բորսայում գտնվող ընկերությունը մամլո հաղորդագրություն է տարածում, նշելով հողի «ազատագրումը», և նախատեսում է ստանալ կոմերցիոն շահույթ: Դա խայտառակություն է:
Հետևություններ
Ինչ-որ բան հուշում է մեզ, որ նման բովանդակությամբ տեղեկատվություն դեռ հաճախակի շարունակվելու է հրապարակվել, իսկ հետևությունները թողնում ենք ընթերցողներին: Ակնհայտ է, որ հայերը չպետք է մեղադրեն Մոսկվային այս ամենում, որ Ռուսատանը «չպաշտպանեց» նրանց. ռսները չէին կարող անել դա առանց Երևանի, հայկական արևմտամետ էլիտան որոշեց այնուամենայնիվ Ղարաբաղը վերափոխել ոսկու, և չի բացառվում նաև արծաթի: Արդյո՞ք դա օգտակար կլինի Հայաստանի համար: Խիստ կասկածելի է: Արևմուտքի համար ակնհայտ է ընտրությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ՝ իր հսկայական էներգետիկ ռեսուրսներով և քաղաքական կայունությամբ:
Հեղինակ՝ Սերգեյ Լատիշև
