2025 թվականի օգոստոսի 8-ին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Սպիտակ տանը հանդիպեցին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի հետ՝ յոթ կետից բաղկացած համատեղ հռչակագիր ստորագրելու և «Խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին» համաձայնագիր նախաձեռնելու համար։ Փաստաթղթերը ներառում են խաղաղության պայմանագրի նախագիծ, որն արտահայտում է երկու երկրների՝ գրեթե չորս տարի շարունակվող հակամարտությանը վերջ տալու մտադրությունը, ինչը նշանավորում է խաղաղ բանակցությունների երկար ճանապարհի կարևորագույն առաջին քայլը։ Յոթ կետից բաղկացած համաձայնագրի հիմնական մասը նախատեսում է Հայաստանի տարածքով միջանցքի ստեղծում, որը կմիացնի Ադրբեջանի հիմնական մասը նրա տարածքի մյուս մասի հետ։ Այս նախագիծը ստացել է «Թրամփի միջազգային խաղաղության և բարգավաճման երթուղի» (TRIPP) անվանումը։ Հայաստանը և Ադրբեջանը համաձայնել են ԱՄՆ կառավարությանը բացառիկ իրավունքներ տրամադրել Զանգեզուրի միջանցքի զարգացման համար, ինչը հակասական արձագանք է առաջացրել աշխարհում։ Թուրքիայի համար միջանցքը ուղիղ հաղորդակցություն կապահովի Ադրբեջանի հետ, ինչը կհանգեցնի նավթի և գազի առևտրի աճին։ Ռուսաստանը, որն առաջին անգամ դուրս է մնացել խաղաղ բանակցություններից՝ մտահոգություն է հայտնել արտաքին միջամտության կապակցությամբ։ Բացի այդ, Իրանը դատապարտել է TRIPP միջանցքը, որը հարակից կլինի նրա սահմանին՝ փակելով դեպի Հայաստան մուտքը և «սպառնալով իր անվտանգությանը», գրում է The Organization for World Peace պարբերականը։
Հանդիպման ժամանակ նախագահ Թրամփը հայտարարել է․ «Ավելի քան 35 տարի Հայաստանը և Ադրբեջանը դաժան հակամարտության մեջ են եղել, որը հսկայական տառապանքներ է պատճառել երկու ժողովուրդներին... Շատերը փորձել են լուծում գտնել... բայց չի հաջողվել։ Այս համաձայնագրով մենք վերջապես հասանք խաղաղության»։ Ի պատասխան՝ նախագահ Ալիևը շնորհակալություն է հայտնել Դոնալդ Թրամփին՝ ընդգծելով, որ ընդամենը մի քանի ամսում նրան հաջողվել է վերջ տալ մի քանի հակամարտությունների։ Վարչապետ Փաշինյանը սատարել է այս գաղափարը՝ նշելով ձեռք բերված նախագծի կարևորությունը, որը հիմք կդնի ավելի լավ ապագայի համար։ Ընդ որում՝ երկու ղեկավարներն էլ ընդգծել են պայմանագիրը պաշտոնապես ստորագրելու համար հետագա քայլերի անհրաժեշտությունը՝ շեշտելով խաղաղության հասնելու հրատապությունը։
Թեև «Խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին» համաձայնագրի նախագիծը, անկասկած, դրական քայլ է տարիներ շարունակվող բռնությունը դադարեցնելու և երկու կառավարությունների՝ զինված դիմակայության փոխարեն երկխոսություն վարելու հանձնառությունը ցույց տալու համար, այնուամենայնիվ, պատմությունը վկայում է, որ հետագա ճանապարհը մնում է անորոշ։ Անցյալում երկու հակամարտող երկրների միջև բազմաթիվ համաձայնագրերը թղթի վրա խոստումնալից են եղել, սակայն այդպես էլ չեն հանգեցրել հակամարտության լուծման։ Բացի այդ, դեռ շատ խոչընդոտներ կան հաղթահարելու։ Հատկապես ուշագրավ է Ռուսաստանի և Իրանի մտահոգությունը՝ կապված TRIPP միջանցքի ստեղծման շնորհիվ տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի ազդեցության աճի հետ։
Երկու երկրների միջև հակամարտությունը սկսվել է 1980-ականների վերջին։ Երբ Սովետական Միությունը սկսել է փլուզվել, որի ժամանակ Ադրբեջանը ձգտել էանկախություն ձեռք բերել։ Վեճի հիմնական առարկան Լեռնային Ղարաբաղի շրջանն է, որտեղ հիմնականում բնակվել են էթնիկ հայեր, որը 1991 թվականին Հայաստանի աջակցությամբ անկախություն է ձեռք բերել Ադրբեջանից։ 2020 թվականին Ադրբեջանը հարձակում է սկսել այս տարածքը վերադարձնելու նպատակով, ինչի հետևանքով ավելի քան 6500 մարդ է զոհվել։ Ավելի վաղ խաղաղության համաձայնագիր էր ձեռք բերվել Ռուսաստանի միջնորդությամբ և աջակցվել է նրա ուժերի կողմից մինչև 2023 թվականը, երբ Ադրբեջանը ամբողջական վերահսկողությունը է ստացել տարածաշրջանի նկատմամբ՝ ստիպելով 100 000 էթնիկ հայերի փախչել Հայաստան։ Լեռնային Ղարաբաղում հակամարտությունը բազմաթիվ զոհերի պատճառ է դարձել․ 1988-ից մինչև 2023 թվականն ընկած ժամանակահատվածում, ըստ գնահատականների, զոհերի թիվը կազմել է 28 000-ից մինչև 38 000 մարդ, ինչպես նաև տեղահանվել է մոտ 724 000 ադրբեջանցի և մինչև 500 000 հայ։
