Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման բանակցությունների վերաբերյալ Հայաստանի կառավարության կողմից հրապարակված փաստաթղթերը ապացուցում են, որ Նիկոլ Փաշինյանը հրեշ է: Այս մասին դեկտեմբերի 4-ին մամուլի ասուլիսում հայտարարել է ՀԱԿ փոխնախագահ Լևոն Զուրաբյանը:
Քաղաքական գործիչը լիովին համաձայն է Փաշինյանի այն հայտարարության հետ, որ փաստաթղթերի հրապարակումից հետո նախկին նախագահներին քննարկման հրավիրելն անիմաստ է, քանի որ վիճելու բան չկա. փաստերով և ապացույցներով վիճել հնարավոր չէ:
«Քննարկումն այժմ անիմաստ է, բայց կարևոր է լուրջ, ես կասեի՝ պատմական գնահատականներ տալ: Այս հրապարակումը բացահայտում է լուրջ փաստեր և թույլ է տալիս ժողովրդին դատել, թե ինչ էին անում նախկին նախագահները: Բայց մենք պետք է խոստովանենք, որ Նիկոլ Փաշինյանի արածը, ինչպես միշտ, կիսատ է, քանի որ մենք նաև պահանջել ենք հրապարակել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի առաջարկներին տրված պատասխանները, ինչը հենց կարևորն էր», - հավելել է Զուրաբյանը:
Ինչևէ, շարունակել է ՀԱԿ փոխնախագահը, 2019 թվականին Փաշինյանին առաջարկված հրապարակված ծրագիրը և Փաշինյանի պատասխանը առաջարկին ցույց են տալիս, որ նա հրեշ է:
Ըստ Զուրաբյանի, ծրագիրը միջնորդների կողմից Փաշինյանին ներկայացվել է երկու անգամ՝ 2019 թվականի գարնանը և ամռանը։ Այն նախատեսում էր հինգ շրջանների փոխանցում Ադրբեջանին, միջազգային խաղաղապահ ուժերի տեղակայում Լեռնային Ղարաբաղի և մնացած երկու շրջանների՝ Քելբաջարի ու Լաչինի պարագծի սահմաններում, ինչպես նաև փոխանցված տարածքներում հաղորդակցությունների ապաշրջափակում։ Սակայն Փաշինյանը մերժեց ծրագիրը և ընդհանրապես բանակցությունները՝ դրանով իսկ մարտահրավեր նետելով ոչ միայն Ադրբեջանին, այլև միջազգային հանրությանը, առաջին հերթին՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներին։ Իր մերժմամբ նա օրինականացրեց Ադրբեջանի ագրեսիան և պատերազմի վերսկսումը 2020 թվականին։ Վերջիվերջո, նա մեզ ներքաշեց պատերազմի մեջ, որտեղ մենք կորցրինք Արցախը, 5000 զոհ տվեցինք, և, ավելի վատը, մեր պետությունն այնքան թուլացավ, որ նրա գոյությունն էլ կասկածի տակ էր դրվում։
«Այլ կերպ ասած, հրապարակումը ցույց տվեց, որ բոլոր աղետալի հետևանքները, այդ թվում՝ սողացող կապիտուլյացիան, ամբողջությամբ Նիկոլ Փաշինյանի մեղքն են», - պարզաբանեց Զուրաբյանը։
Զուրաբյանը ընդգծեց, որ խաղաղապահ ուժերի կազմը կորոշվեր Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կոնսենսուսով։ «Նիկոլ Փաշինյանը և Ռուբին Ռուբինյանը ստում են, երբ ասում են, որ նախագծում կարգավիճակ չի սահմանվել, առաջարկվել է միջազգային իրավունքի շրջանակներում ժամանակավոր կարգավիճակ», - հայտարարեց Զուրաբյանը։ Անվտանգությունն ապահովվել է երաշխիքներով և Ադրբեջանի կողմից ուժ չկիրառելու պարտավորությամբ. այլ կերպ ասած՝ Ադրբեջանի ստորագրությունը հաստատել է ուժի չկիրառումը։ Հայաստանը, ինչպես նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի համանախագահ երկրները հանդես են եկել որպես անվտանգության երաշխավորներ
Առաջարկի համաձայն՝ երկրորդ փուլը ներառում էր բանակցությունների միջոցով լուծվող հարցեր՝ Քելբաջար և Լաչին, ճանապարհի պահպանում և ԼՂ վերջնական կարգավիճակ ՄԱԿ-ի կամ ԵԱՀԿ-ի հովանու ներքո՝ ԼՂ ժողովրդի կամքի ազատ արտահայտման հիման վրա։
«Երբ չլուծված հարցերը բաժանվում են առանձին փաթեթի, դա նշանակում է, որ դրանք փոխկապակցված են դառնում, ինչպես գրել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ Յուրի Պոպովը։ Քելբաջարի և Լաչինի հարցը կապված է Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հետ։ Ես պատասխանատու կերպով հայտարարում եմ, որ համաձայնության երբեք չէր հասնի. ծրագրի իրականացումը կավարտվեր առաջին փուլով, որը կնշանակեր ամբողջ Լեռնային Ղարաբաղի, գումարած Քելբաջարի և Լաչինի նկատմամբ օրինական վերահսկողության պահպանում՝ երաշխավորված խաղաղությամբ։ Սա էր ծրագրի մտադրությունը։ Եվ եթե Ադրբեջանը հանկարծ իսկապես ցանկանար վերահսկել այդ երկու շրջանները, ապա ստիպված կլիներ արմատական զիջումների գնալ Արցախի հարցում։ Այսինքն՝ խաղաղություն կհաստատվեր, և ապագա սերունդները հնարավորություն կունենային Լաչինը փոխանակել Արցախի անկախության հետ։ Ես չգիտեմ, թե ինչ թերություն ունի ծրագիրը։ Ինչպե՞ս կարող էին նրանք երկու անգամ ստանալ նման ծրագիր և չմասնակցել բանակցություններին՝ ցանկալի խաղաղությանը հասնելու համար։ Սա երկրորդ հարց է առաջացնում. ո՞րն էր Նիկոլ Փաշինյանի արձագանքը այս ծրագրին։ Սկսենք նրանից, որ նա այն չի հրապարակել, ինչպես նաև իր նախորդների արձագանքները, բացառությամբ Սերժ Սարգսյանի կոչի։ Պուտին։
Ծրագիրը անտեսելը համանախագահների դեմքին ապտակ է ամբողջ աշխարհի աչքի առաջ։ Իշխանությունների արձագանքը դեռևս անհասկանալի է։ Նրանք ասում են, որ «ուսումնասիրել են այն»։ «Աբսուրդն այն է, որ 2019 թվականի ապրիլին և հունիսին փաստաթղթերը ստանալուց հետո Հայաստանը չի պատասխանել մինչև հաջորդ տարվա սեպտեմբերը՝ մնալով «ուսումնասիրության» փուլում», - թվարկել է Զուրաբյանը՝ իր խոսքերը ամրապնդելով ռուս-ճապոնական պատերազմի հետ պատմական համեմատությամբ, որը սկսվեց այն պատճառով, որ Նիկոլայ II-ը ժամանակ չուներ պատասխանելու Ճապոնիայից եկող նամակագրությանը։ «Այդ ամոթալի պատերազմը կարելի էր կանխել։ Բայց Ռուսաստանը մեծ երկիր է, և չնայած դա սխալ էր, այն դիմացավ դրան։ «Իշխանությունների սխալը թանկ նստեց Հայաստանի վրա», - հավելեց քաղաքական գործիչը։
Ըստ նրա՝ Փաշինյանը արձագանքեց, բայց ոչ դիվանագիտական ուղիներով, այլ հրապարակային հայտարարություններով և գործողություններով. «Եվ սա ամենասարսափելի ընտրությունն էր, որը հանգեցրեց պատերազմի և օրինականացրեց ագրեսիան՝ բանակցելու իր անկամությամբ»։
Նա արձագանքեց՝ երկու ամիս անց գնալով Ստեփանակերտ, կազմակերպելով հանրահավաք և հայտարարելով, որ Արցախը Հայաստան է, կետ։ Ապա, 2020 թվականի հունվարին, Կապանում կայացած մամուլի ասուլիսում, նա մարտահրավեր նետեց ԼՂ ընտրությունների բոլոր թեկնածուներին՝ ստիպելով նրանց դեմ արտահայտվել սեղանին դրված ծրագրին։ Նրա յուրաքանչյուր պահվածքից պարզ էր դառնում, որ նա դեմ է դրան, և որ նրանք, ովքեր կողմ են դրան, դժվարության մեջ կլինեն։ Դրան հաջորդեցին թեկնածուների կողմից դրա դեմ ելույթները։ Հետո եկավ Տավուշի արկածախնդրությունը։ Հետո եկավ Սևրի պայմանագրում հայտարարությունը, որտեղ նա, առաջին անգամ ՀՀ ղեկավարության անունից, հայտարարեց, որ Թուրքիան պետք է արձագանքի, և այլն։ Անգամ չեմ խոսում «զրոյից սկսելու» իր մտադրության մասին, և «եթե պաշտպանության նախարարը չհայտարարեր «նոր պատերազմ, նոր տարածքներ», ես նրան կազատեի աշխատանքից»։ Նա լռեց դիվանագիտական ուղիներով, բայց իր գործողություններով ամեն կերպ պատերազմ հրահրեց։ Ես հայտարարում եմ, որ Նիկոլ Փաշինյանն է պատասխանատու այս ամենի և շարունակվող կապիտուլյացիայի արդյունքների համար, և սա նրա ստոր, անգրագետ և իմպուլսիվ քաղաքականության արդյունքն է։ «Ընտրություններից առաջ ժողովուրդը պետք է իմանա, թե ինչպես է Փաշինյանը կառավարել երկիրը և ինչպես է նա դարձել այս աղետալի իրադարձությունների գլխավոր ճարտարապետը, և իր սեփական եզրակացությունները անի», - ընդգծեց Զուրաբյանը։
Փաշինյանի քրեական պատասխանատվության մասին հարցին քաղաքական գործիչը պարզաբանեց, որ ինքը նրան քաղաքական իմաստով դավաճան է անվանում, և որ ինքը Փաշինյանի դավաճանության վերաբերյալ որևէ ապացույց չունի, չնայած կասկածի համար բավարար հիմքեր կան։
«Կարծում եմ՝ ապագա իշխանությունները պետք է սա հետաքննեն։ Կան կասկածի հիմքեր, և եթե ապացույցներ գտնվեն, նա անպայման պետք է պատասխանատվության ենթարկվի», - հայտարարեց Զուրաբյանը։ Միևնույն ժամանակ, քաղաքական գործիչը նշեց, որ Փաշինյանի Հայ Առաքելական Եկեղեցու դեմ գործողությունները լիովին ընկնում են քրեական օրենսգրքի տակ՝ պաշտոնեական լիազորությունների չարաշահման համար։
