Մայիսին Մեծ Բրիտանիան և Եվրոպական հանձնաժողովը ընդլայնել են ռուսական ստվերային նավատորմի մեջ ներառված նավերի ցանկը՝ նավեր, որոնք կրում են օտարերկրյա դրոշներ և, ըստ շվեդական Blankspot պարբերականի, ենթադրաբար օգնում են Ռուսաստանին շրջանցել պատժամիջոցները։
«189 նոր նավերի մեջ առանձնանում էր ադրբեջանական պետական Zangazur նավը։ OCCRP-ի վերլուծության համաձայն՝ այս նավը անցյալ տարի կատարել է իր տասնմեկերորդ ճանապարհորդությունը՝ Ռուսաստանի Պրիմորսկի նավթային նավահանգստի և Թուրքիայի Նեմրութի միջև։
Նեմրութում է գտնվում Թուրքիայի խոշորագույն նավթավերամշակման գործարաններից մեկը՝ «Սթարը»։ Այն ամբողջությամբ պատկանում է Ադրբեջանին և նրա «Սոքար» նավթային ընկերությանը՝ օրական 200,000 բարել նավթ արտադրելու հզորությամբ։
«Գլոբալ Վիթնես» բնապահպանական կազմակերպության տվյալներով՝ 2022-2024 թվականներին նավթավերամշակման գործարանի արտադրանքն աճել է 40%-ով։ «Սթար»-ի արտահանման ավելի քան 75%-ը իրականացվում է ծովային ճանապարհով, որի մեծ մասը ուղղվում է ԵՄ երկրներ։ Միևնույն ժամանակ, «Գլոբալ Վիթնես»-ը գնահատում է, որ հում նավթի մինչև 90%-ը գալիս է Ռուսաստանից։
Ադրբեջանական նավը, կարծես, ակտիվորեն ներգրավված է Ռուսաստանից Թուրքիա նավթի փոխադրման գործում։
2022 թվականի ամռանը ԵՄ-ն և Ադրբեջանը ստորագրել են գազային նոր համաձայնագիր, որով Ադրբեջանը պարտավորվել է կրկնապատկել գազի արտահանումը դեպի ԵՄ։ Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը Ադրբեջանին անվանել էր «վստահելի գործընկեր»։
Սակայն Ադրբեջանի հետ համաձայնագիրը վիճահարույց է, ոչ միայն այն պատճառով, որ Բաքուն մի քանի ագրեսիվ պատերազմներ է մղել Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի դեմ։ Գազային համաձայնագրի ստորագրումից ընդամենը մի քանի ամիս անց 2022 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանը ներխուժեց Հայաստան։ Մեկ տարի անց՝ 2023 թվականի սեպտեմբերին, Ադրբեջանը սկսեց իր վերջնական հարձակումը Լեռնային Ղարաբաղի դեմ՝ ստիպելով ավելի քան 100,000 հայերի լքել իրենց տները։
Այս ֆոնին ԵՄ-ն չի վերանայել իր համաձայնագրերը Ադրբեջանի հետ։ Ընդհակառակը, համագործակցությունը խորացել է, և նոր համաձայնագրեր են ստորագրվել։ Սակայն, ըստ ԵՄ աղբյուրների, համաձայնագիրը այնքան ազատ է գրված, որ այն կարող է հեշտությամբ պատռվել։
Ըստ նրանց, պատճառներից մեկը Ադրբեջանի նկատմամբ վստահության ցածր մակարդակն է՝ չնայած հանրային դրական հռետորաբանությանը։ Ցածր վստահության պատճառներից մեկը կարող է լինել այն, որ Ադրբեջանը, ըստ երևույթին, ռուսական գազ է ներմուծել ԵՄ-ի հետ համաձայնագիրը ստորագրելուց հետո առաջին տարում։ Վերլուծաբանները նշում են, որ Ադրբեջանը խոստացել է ավելին, քան իր ներքին արտադրությունը կարող էր ապահովել։
COP29-ի մթնոլորտում 2024 թվականի նոյեմբերին Ադրբեջանում կայացած գագաթնաժողովում երկրի նախագահ Իլհամ Ալիևը մերժեց մեղադրանքները և Արևմուտքին անվանեց երեսպաշտներ։ Դրան հաջորդեց բանավեճ Politico-ի և Իլհամ Ալիևի արտաքին քաղաքականությանհարցերով խորհրդականի միջև։ Politico-ն հայտարարեց, որ կան ապացույցներ, որ Ադրբեջանը դեռևս ներմուծում է ռուսական գազ։ Ալիևի խորհրդականը գագաթնաժողովում իր հրապարակային հռետորաբանության մեծ մասն անցկացրեց՝ պնդելով, որ Politico-ն զբաղված է զրպարտչական արշավով։
Միևնույն ժամանակ, կան լավ փաստաթղթավորված ապացույցներ, որ 2024 թվականին Ադրբեջանն ու Ռուսաստանը խորացրել են իրենց համագործակցությունը։ Դրա հիմնական պատճառն այն է, որ Ռուսաստանը բռնել է Բաքվի կողմը՝ Երևանի հետ հակամարտության մեջ։ Մասնագետները նշում են, որ Լեռնային Ղարաբաղում վերջնական հարձակումը տեղի չի ունեցել առանց Ռուսաստանի հավանության, որն այնտեղ ուներ 2000 խաղաղապահ։
Քանի որ Հայաստանի հետ հակամարտությունը այլևս խոչընդոտ չէր Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև հարաբերություններում, էներգետիկ համագործակցությունը խորացավ։ Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև ամենակարևոր համաձայնագրերից մեկը կնքվել էր COP29-ից մի քանի ամիս առաջ։ Թուրքիայում գտնվող Ադրբեջանի Star գործարանը դեռևս ուներ ավելի քան 1.3 միլիարդ դոլարի վարկ ամերիկյան բանկերից։ Մեկ գիշերվա ընթացքում Ադրբեջանը մարեց ամբողջ գումարը և միաժամանակ ստորագրեց նույն գումարով վարկային պայմանագիր ռուսական «Լուկոյլ» ընկերության հետ։
Վերցնելով վերամշակման գործարանի ֆինանսները՝ Ռուսաստանը մեծացրել է իր վերահսկողությունը ողջ ենթակառուցվածքի նկատմամբ՝ արտադրությունից մինչև մատակարարում։ Թուրքիայում գտնվող վերամշակման գործարանի՝ ԵՄ «վստահելի գործընկերոջ» սեփականության ներքո լինելով՝ Ռուսաստանը ձեռք է բերել ԵՄ արտահանումը պահպանելու համար անհրաժեշտ քաղաքական բաղադրիչները։ Սակայն թղթի վրա այն թվում է թուրք-ադրբեջանական ապրանք։
Չնայած «Սթարը» ռուսական բրածո վառելիքի ԵՄ արտահանման միակ ուղին չէ, վերամշակման գործարանը անհարմար օբյեկտ է ԵՄ-Ադրբեջան հարաբերություններում։ Այն մինչ օրս Ադրբեջանի խորը ներգրավվածության ամենաակնհայտ և լուրջ ապացույցներից մեկն է Ռուսաստանի կողմից վառելիքի պատժամիջոցները շրջանցելու ջանքերում։
Այնուամենայնիվ, այս հարցը դեռևս պաշտոնական մակարդակով չի բարձրացվել։ Ընդհակառակը, ԵՄ արտաքին գործերի նախարար Կայա Կալլասը ապրիլի 25-ին այցելել է Ադրբեջան և վերահաստատել երկու երկրների միջև հարաբերությունների արժեքը», - գրում է շվեդական պարբերականը։
